آشنایی با طرح لچک ترنج فرش

احتمالا شما هم هنگام خرید فرش، اصطلاحاتی مثل لچک ترنج به گوش‌تان خورده است. یکی از طرح‌های پرکاربرد در انواع فرش‌های ماشینی و دستباف که طرفداران بسیاری دارد. با این حال شاید برخی از افراد با این اصطلاحات آشنا نباشند و هنگام خرید دچار گمراهی شوند. طرح ترنج یکی از طرح‌های ریشه‌دار و اصیل در فرش‌های ایرانی است که داستان‌های متعددی را از این مرز و بوم در خود جای می‌دهد. در این مطلب از صفافرش علاوه بر بررسی طرح ترنج و طرح لچک، در مورد طرح کتیبه و سرترنج هم صحبت می‌کنیم. پس در ادامه برای آشنایی با این اصطلاحات همراه ما باشید تا با فرش ترنج بیشتر آشنا شویم.

آشنایی با لچک ترنج فرش

طرح لچک ترنج، یکی از طرح‌های پرکاربرد و محبوب در دنیای فرش است. به ویژه امروزه بسیاری از انواع فرش کلاسیک به همین شکل طراحی می‌شوند و فروش بسیار خوبی را هم تجربه می‌کنند. با گذر زمان با توجه به تغییرات فرهنگی و اجتماعی، صنعت تولید فرش با تغییرات متعددی مواجه شد و طرح‌های جدیدی به بازار عرضه شدند. با این حال اما طرح ترنج هنوز هم یکی از عناصر اصلی در طراحی انواع فرش است و حتی در محصولات مدرن مثل فرش وینیتج هم از آن استفاده می‌شود.

طرح ترنج گاها بدون لچک و بعضا همراه با لچک مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حالا اما لچک هیچ‌گاه بدون حضور ترنج، در فرش طراحی نمی‌شود. ترنج همچنین می‌تواند همراه با کتیبه و کلاله، یا بدون آن‌ها مورد استفاده قرار گیرد. زیباترین فرش‌ها اما دارای طرح ترنج همراه با تمام اقلامات آن هستند. چنین فرش‌هایی معمولا روی زمین نمی‌مانند و خیلی سریع توسط مشتریان خریداری می‌شوند. در ادامه سعی داریم تا با تعریف این اصطلاحات، به درک ساده‌تر این مطلب توسط شما عزیزان کمک کنیم.

تاریخچه و ریشه طرح لچک ترنج

فرش ترنج قدمتی بسیار طولانی دارد و پر بی‌راه نیست اگر آن را به عنوان اصیل‌ترین طرح در فرش‌ها معرفی کنیم. اختلاف نظرهای متعددی در مورد تاریخچه و نحوه پیدایش این طرح وجود دارد. با این حال با بررسی تعریفات متعدد، به این نتیجه می‌رسیم که پیدایش این طرح به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. ظاهرا آغاز این طرح به قرن پانزدهم در دوره سلاطین تیموری مربوط است. در ادامه در دوران صفویه، طرح مذکور دچار تغییرات متعددی شده و تاثیرات فرهنگ اسلام هم در آن پیاده می‌شود.

عصر صفوی، یک عصر طلایی برای فرش‌های ایرانی بود. بسیاری از طرح‌های فراموش شده در آن دوره به دستور شاه عباس بازآفرینی شدند و همچنین خلق بسیاری طرح‌های جدید، موجب افزایش محبوب فرش‌های ایرانی شد. طرح لچک ترنج هم یکی از آن طرح‌هایی است که تغییرات گسترده‌ای را در این عصر تجربه کرد. نقشه ترنج در دوره صفوی به دستور شاه اسماعیل و توسط هنرمندان و تذهیب‌کاران بازطراحی شد. آن طور که به نظر می‌رسد، این طرح تا قبل از دوران صفویه در فرش‌ها وجود نداشت و بعدا توسط تذهیب‌کاران، از نقوش روی جلد کتاب‌ها به دنیای قالی‌بافی راه پیدا کرد.

طرح ترنج فرش چیست؟

ترنج در واقع اصلی‌ترین طرح فرش است که در قسمت مرکزی محصول، همچون یک مدال خودنمایی می‌کند. طرح ترنج به شکل‌های مختلفی در انواع فرش مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترنج می‌تواند به شکل دایره‌ای، هشت ضلعی، بیضی و نواری باشد. این طرح گاها با کلاله و کتیبه همراه می‌شود که زیبایی آن دوچندان افزایش پیدا می‌کند. استفاده از لچک ترنج به طور همزمان هم یکی دیگر از مواردی است که موجب افزایش جذابیت فرش می‌شود. با این حال اما یک طرح ترنج ساده می‌تواند بدون هیچ‌کدام از این موارد طراحی شده و همچنان زیبنده به نظر برسد.

درون ترنج همچنین نقش‌های متعددی طراحی می‌شود که به زیبایی کار می‌افزایند. این نقوش گاها اسلیمی، ختایی، شاه عباسی و … هستند که هرکدام از جلوه‌ای متفاوت و خاص برخوردار هستند. شاخ و برگ گل‌های بهاری در ترنج به نحوی عالی درهم آمیخته شده‌اند که هرکدام جلوه‌ای خاص از هنر ایرانی را به نمایش می‌گذارند. برای جلب توجه بیشتر مخاطب به مرکز فرش همچنین معمولا ترنج با رنگی متفاوت از پس‌زمینه طراحی می‌شود. اندازه ترنج همچنین در انواع فرش‌ها متفاوت است و می‌تواند بزرگ‌تر یا کوچک‌تر باشد.

طرح لچک فرش چیست؟

استفاده از طرح لچک هم یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند توجه مخاطب را به مرکز فرش جلب کند. لچک در معنای لغوی به معنای گوشه است و در فرش هم به همین ترتیب در گوشه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. درست همانند ترنج، طرح لچک هم نقوش اسلیمی، ختایی، شاه عباسی و مواردی از این قبیل را در خود جای می‌دهد. لچک در چهارگوشه فرش و کنار حاشیه مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولا به شکل مثلث طراحی می‌شود. در صورتی که فرش ترنج دارای طرح لچک باشد، به آن فرش لچک ترنج می‌گویند. این طرح هم در انواع فرش ماشینی و هم در فرش‌های دستباف بسیار پراستفاده و محبوب است.

نقش کلاله در لچک ترنج فرش

بعضا ممکن است در قسمت بالا و پایین طرح ترنج، یک ترنج دیگر هم قرار بگیرد که به آن کلاله یا سرترنج می‌گویند. کلاله می‌تواند دارای نقوش متفاوتی باشد و به طور کلی برای زیباتر کردن طرح فرش مورد استفاده قراره می‌گیرد. نقش کلاله در لچک ترنج فرش بسیار مهم است چراکه انواع فرش با این طرح معمولا فروش بیشتری را نسبت به سایر محصولات تجربه می‌کنند. البته این موضوع به اصالت فرش هم می‌افزاید چراکه در گذشته اکثر فرش‌های ترنج، طرح کلاله را هم در خود جای می‌دادند.

همچنین جالب است بدانید که در بعضی نقشه‌ها، تعداد کلاله‌ها بیشتر از دو عدد است و تمام محیط کنار ترنج را پوشش می‌دهند. از طرفی کلاله می‌تواند به شکل بیضی، دایره‌ای یا لوزی باشد. شکل برخی از کلاله‌ها ترکیبی از بیضی و لوزی است که به دلیل شباهت با خربزه، به آن ترنج خربزه‌ای می‌گویند.

نقش کتیبه در لچک ترنج فرش

بعضا ممکن است بین کلاله و ترنج، طرحی دیگر هم نقش بسته باشد که به آن کتیبه می‌گویند. کتیبه در واقع طرحی است که ترنج را به کلاله متصل می‌کند. در گذشته در فرش‌های دستباف، نام طراح فرش در قسمت کتیبه درج می‌شد. امروزه اما این طرح بیشتر جهت زیبایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و جذابیت خاص خودش را دارد.

لچک ترنج فرش نماد چیست؟

شاید برای شما هم این سوال مطرح شود که لچک ترنج، این طرحی قدیمی و اصیل نماد از چیست؟ مگر می‌شود در مورد این طرح نمادین و منحصر به فرد صحبت کنیم اما چیزی از معنا و مفهوم آن نگوییم؟ این طرح در واقع نمادی از باغ است که ترنج و لچک در آن، نمادی از حوض آب هستند. در واقع ترنج حوض اصلی باغ است که با طرحی از پرندگان و نقوش مختلف، مزین می‌شود. طرح لچک هم حوض‌های دیگر باغ هستند که جلوه‌ای باشکوه و فریبنده دارند. این طرح در باورهای مذهبی همچنین نمادی از بهشت است که در آن ‌حوض‌های آب و سایر نعمت‌ها قابل مشاهده هستند.

انواع طرح لچک ترنج

طرح لچک ترنج فرش به شکل‌های مختلفی قابل نمایش است که در ادامه برخی از آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

• ترنج دندان موشی: ترنجی که خطوط مرزی آن به شکل دندانه‌دار هستند.
• ترنج دوگانه: در این طرح دو ترنج به صورت هم‌محور یا با فاصله از هم در مرکز فرش قرار گرفته‌اند.
• ترنج سه‌گانه: این طرح هم درست همانند ترنج دوگانه است با این تفاوت که سه ترنج در مرکز فرش قرار دارند. در این طرح معمولا ترنج مرکزی با اندازه‌ای بزرگ‌تر از دو ترنج دیگر طراحی می‌شود.
• ترنج تودرتو: ترکیب دو ترنج با یک‌دیگر که به آن کاسه و نیم‌کاسه می‌گویند.
• کلاله: ترنجی که دارای سرترنج باشد.
• نیم ترنج: طرحی که در آن به جای ترنج کامل، نیمی از ترنج در حاشیه‌های طولی فرش قرار می‌گیرد.
• ترنج اصفهان: یکی از طرح‌های پرطرفدار که در فرش‌های دستباف اصفهان به چشم می‌خورد.
• ترنج بلورودی: طرحی شبیه به ترنج دوگانه در فرش‌های بلوچ قابل مشاهده است.
• هریس: از ترنج‌های هشت ضلعی که به طول خاص در فرش‌های بلوچ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• ترنج شاه عباسی: از طرح‌های معروف و اصیل ایرانی که طرفداران بسیار دارد.

محبوبیت انواع فرش ماشینی با طرح ترنج

طرح لچک ترنج اگرچه از طرح‌های اصیل و خاص ایرانی است که در ابتدا در فرش‌های دستباف استفاده می‌شد، اما امروزه در فرش‌های ماشینی هم طرفداران بسیاری دارد. با توجه به قیمت سنگین فرش‌های دستباف، بسیاری از کاربران ترجیح می‌دهند تا به سراغ فرش‌های ماشینی با طرح ترنج بروند. این طرح همچنین نسبت به سایر طرح‌های فرش هم محبوبیت بیشتری دارد. به دلیل طراحی خاص لچک ترنج و عدم ایجاد حالت یک‌نواخت در طرح فرش، محصولاتی که داری این طرح هستند بسیار پرطرفدار ظاهر می‌شوند.

نظر شما در این‌باره چیست؟ در ادامه حتما اطلاعات خود را در مورد انواع فرش با طرح ترنج با ما به اشتراک بگذارید.